Mężyński

Mężyński h. Kościesza, właściwie Mężeński, dawniej także Manżyński, Manżeński, w większości drobnoszlachecka rodzina na Mazowszu, Podlasiu, Wołyniu, w Wielkopolsce i Prusach. 

Podobno nazywali się pierwotnie Mąż (Mansz, Mansch). Ich rodzinnym gniazdem jest wieś Mężenino nad rzeką Soną, w pow. ciechanowskim, parafia Ciemniewko, gmina Sońsk. Majątek ten uległ później podziałowi na Mężenino Węgłowice i Mężenino Kłoski.

Po przeniesieniu się na Podlasie, założyli tam wieś Mężenino (dzisiaj Mężenin), w parafii Rutki, gm. Śniadowo, pow. Zambrów. „Założyli tę osadę Jan i Stefan synowie Mikołaja z Męźenina (ciechanowskiego), pierwotnie na włókach 10-ciu, kupionych w r. 1466 od sukcesorów Konrada z Zaćwiaczyna, między granicami Rutek, Dębnik, Waloch i Idźków. 

Mężeńscy powiększyli znacznie swoje dziedzictwo, a już r, 1603 Maksymilian Mężeński, kasztelanic wiski, żeniąc się z Zofią Górnicką, córką Łukasza, autora „Dworzanina”, posag jej i oprawę zabezpieczył na dobrach swych Lasach, Mężeninie, Ożarach, Rutkach, Zawadach, Małej Kołomyi, Zajkach, Chlebiotkach, Srebrowie i Zabłociu. 

Córka tego Mężeńskiego wyszła za Wojciecha Opackiego, wielokrotnego posła do dworów zagranicznych od króla Jana Kazimierza, i Mężenino wniosła w dom Opackich. Z tych praprawnuk Wojciecha, Garbriel Chryzanty Opacki, kasztelan wiski, słynny gospodarz i przedsiębiorca, założył w Mężeninie prześliczny ogród, wykopał znacznym kosztem 6 stawów i urządził w nich gospodarstwo rybne, pobudował przy stawach 4 młyny, założył browary, chmielniki, ogród botaniczny, szkółki drzew owocowych i dzikich, zaprowadził bydło holenderskie, wzniósł pierwsze w okolicy murowane budowle gospodarskie, prostował drogi i wysadzał drzewami, a chcąc uczynić z Mężenina miasteczko, założył „juryzdykcyą rzemieślniczą" i wyjednał u króla r. 1782 przywilej na targi; prowadził obszerny handel zbożowy z Gdańskiem, Elblągiem i Warszawą. 

Opacki miał jedyną córkę, słynną z wykształcenia, która wyszła za R. Rembielińskiego, a później za Bechona, pułkownika b. wojsk polskich, a jakkolwiek była bezdzietną, to jednak Mężenin przeszedł drogą układów na rodzinę pierwszego męża i przez Eug. Rembielińskiego sprzedany izraelitom berlińskim, następnie po wycięciu wielkich lasów rozparcelowany na zagony. Dziś już z dawnej rezydencji, malowniczego ogrodu, gospodarstwa, przemysłu etc. nawet ślady zniszczone i zatarte zostały. Dobra te przed rozparcelowaniem, razem z Kołomyją, Walochami i Pęsami miały przestrzeni mórg 7500. W tem lasu sosnowego i dębowego mórg 3360. Dziś przestrzeń powyższa (m. 7500) należy do kilkudziesięciu posiadaczów, których liczba powiększa się ciągle” (SGKP). 

Według Glogera, najstarsza część tych podlaskich dóbr to Mężenino Stare, w parafii Śniadowo, które jest wspomniane w dokumencie z 1423 r. Chodzi chyba o ten sam dokument, w którym podpisał się Maciej de Maszenino, tj. Mężenino (Akta łomżyńskie). Jak pisze Kapica: „Z domu Mężeńskich od dóbr Olszewa Olszewscy herbu Kościesza używający pochodzą”.

Licznie rozrodzeni Mężyńscy przybierali dla rozróżnienia się przydomki, takie jak Misiewicz, Rusinek czy Żybka. „Ten Marcin Mężeński syn Stanisława zwanego Rusinek, był podsędkiem zambrowskim i ostrołęckim: o czem w aktach grodzkich i ziemskich łomżyńskich i zambrowskich czytałem, jako też i Niesiecki o nim pisał” (Kap.). Ten Marcin był potem podkomorzym łomżyńskim, a ostatecznie kasztelanem wiskim.

Mężyńscy herbu Kościesza zostali wylegitymowani ze szlachectwa w Królestwie Kongresowym w latach 1836-1862, zapisani do ksiąg szlachty ówczesnej guberni augustowskiej, oraz guberni lubelskiej, oddział podlaski. 

Z nich: 1 kasztelan w latach 1585 — 1597.

Genealogia
(osób: 119)

 

• ANTONI Mężyński h. Kościesza (1820-1895), s. Jakuba i Marianny Roszkowskiej, właściciel cząstkowy we wsi Sikory Panowięta, parafia Kobylin Borzymy, pow. Wysokie Maowieckie (MK Kobylin); w aktach także: Mężeński; wylegitymowany ze szlachectwa w Królestwie Polskim 1845 r. z herbem Kościesza, zapisany do ksiąg szlachty ówczesnej guberni augustowskiej; ur. Zalesie Łabędzkie, parafia Kobylin Borzymy, pow. Wysokie Mazowieckie, chrz. 1820 (Sęcz.; MK Kobylin); 1ż. (1841 Kobylin) Kunegunda Zaleska (ok. 1820-po 1841), c. Jakuba i Katarzyny Zaleskiej; ślub w parafii Kobylin Borzymy, miejscowość: Sikory Panowięta (MK Kobylin); 2ż. Karolina Kulikowska (ok. 1830-25 IV 1864); 3ż. (25 VII 1864 Kobylin) Balbina Sikorska (ok. 1840-po 1864); ślub w parafii Kobylin Borzymy (MK Kobylin).

 

• APOLONIA Mężyńska h. Kościesza (ok. 1815-po 1853), c. Jakuba i Marianny Roszkowskiej; zamieszkała Sikory Janowięta, parafia Kobylin Borzymy, pow. Wysokie Maowieckie; ur. Zalesie Łabędzkie, parafia Kobylin Borzymy (MK Kobylin); m. (1832 Kobylin) Franciszek Zaleski (ok. 1810-po 1861), s. Mikołaja i Marianny NN., właściciel części wsi Sikory Janowięta, parafia Kobylin Borzymy 1832-1861; ślub w parafii Kobylin Borzymy, miejscowość: Zalesie Łabędzkie (MK Kobylin); dzieci: Marianna (ok. 1841-1861), Bronisława (1853-1853) – Zaleskie. 

 

Źródła: Bork. Sp. 244; Kap. 271-274, nr 335; Krzep. Prus. t. 2/204; Nies. t. 6/375; Sęcz.; SGKP t. 6/280-281; Szl. Król.; Urus. t. 10/330-333.